Główną
arterią komunikacyjną przecinającą Osiedle Krzyżowniki-Smochowice w Poznaniu jest ulica Jana
Henryka Dąbrowskiego. Ale przecież nie zawsze gen. Dąbrowski był jej patronem.
Przyjrzyjmy się zatem historii ulicy pod kątem jej zmieniających się nazw.
 |
| Ul. Dąbrowskiego na obszarze Krzyżownik-Smochowic |
Obecna
ul. Dąbrowskiego została wytyczona przez władze pruskie w 1828 r.
jako szosa pocztowa łącząca Poznań z Berlinem i była nazywana Berliner Chausse lub Poststraße.
W 1900 r., gdy
włączono Jeżyce do Poznania i granica miasta przesunęła się z wałów fortecznych
(na wysokości dzisiejszego Mostu Teatralnego) do północnego-zachodniego krańca poligonu w Ławicy
(dzisiejszych ulic Margonińskiej i Wyrzyskiej), poznański odcinek drogi zyskał nazwę
Grosse Berlinerstraße; nazwa
drogi poza miastem nie uległa zmianie. Oczywiście polscy mieszkańcy tych okolic nie używali nazwy niemieckiej,
ale mówili o niej jako o „trakcie pniewskim” lub po prostu „drodze na Pniewy”
(o tym, jak przebiegały granice Poznania w czasach od 1900 r. można przeczytać
klikając tutaj).
Po
odzyskaniu niepodległości i polonizacji nazw ulic Große
Berlinerstraße została
przemianowana na ul. Dąbrowskiego (19 sierpnia 1919 r.) – nazwa
nie miała na celu jedynie uhonorowania twórcy Legionów Polskich walczących u
boku napoleońskiej Francji, ale także wspomnienie faktu, że w 1806 r. właśnie tą
drogą gen. Jan Henryk Dąbrowski przybył do Poznania, którego mieszkańcy chwycili za broń przeciw Prusakom (otóż to, w 1806 r.
wybuchło pierwsze zwycięskie powstanie wielkopolskie). Droga na odcinku
pozamiejskim, na obszarze ówczesnej gminy Tarnowo Podgórne (zaczynającej się w
Smochowicach), została nazwana ul. Skwierzyńską. Dlaczego nie „Pniewską”, skoro
taka potoczna nazwa już funkcjonowała? Za Pniewami droga ta rzeczywiście
prowadziła do Skwierzyny, ale nie tylko o to chodziło – zdaje się, że stała za
tym chęć wspomnienia miasta, którego w 1919 r. nie udało się opanować powstańcom
i które pozostało w granicach Niemiec jako Schwerin
an der Warthe.
W
1939 r., po włączeniu Poznania do III Rzeszy Niemieckiej ul. Skwierzyńską
przemianowano na Karinstraße a ul. Dąbrowskiego na Saarlandstraße.
W 1940 r., pomimo
przyłączenia gromady Krzyżowniki do Poznania tym dwóm ulicom nie nadano wspólnej nazwy.
W
1945 r. przywrócono przedwojenne nazwy Skwierzyńska i Dąbrowskiego. Po sześciu
latach, 15 kwietnia 1951 r. uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu przyłączono
ul. Skwierzyńską do ul. Dąbrowskiego, a następnie ul. Dąbrowskiego przemianowano
na… ul. Dąbrowskiego, tyle że z Jana Henryka – napoleońskiego generała, na
Jarosława – rewolucjonistę i dowódcę Komuny Paryskiej. Stało się tak w ramach
usuwania patronów „obcych ideologicznie, a nawet wrogich idei
ustroju socjalistycznego, oraz stanowiących nieraz smutne pamiątki po
niechlubnej pamięci okresie faszystowsko-kapitalistycznym”.
Co
ciekawe, o takiej zmianie zwykli mieszkańcy mieli się dowiedzieć dopiero po 27 latach, w 1978 r., gdy Miejska
Rada Narodowa wprowadziła obowiązek umieszczania na tablicach z nazwami ulic obok
nazwisk patronów także ich imion. Niektórzy mieszkańcy Smochowic byli nieco
zdziwieni. Jeden z moich krewnych zapamiętał z tamtych czasów taką rozmowę pomiędzy dwoma
pasażerami czekającymi na autobus na przystanku przy ul. Tatrzańskiej:
„– Widziałeś, powiesili nową
tablicę [z nazwą ulicy].
– To generał Dąbrowski nie był
Henryk tylko Jarosław?
– Ten z hymnu to był Jan. Jan Henryk. Jak
Dąbrowski do Poznania po szwedzkim zaborze…
– Chyba Marsz, marsz Dąbrowski?
– No też. Ale jego imienia i tak tam nie ma.
– Może miał w dowodzie Jarek, a wszyscy
mówili Janek. Moja ma w dowodzie Cecylia, a wszyscy mówimy Czesia. I z tego też
same kłopoty, bo dzieciaki wszędzie podają imię matki: Czesława”.
W 1990 r. Rada Miasta przywróciła
ulicy jej patrona z lat 1919-1951 – Jana Henryka Dąbrowskiego. I
taki napis do dziś widnieje na tablicach.
Warto
dodać, że przebiegająca przez dzisiejsze osiedle ul. Dąbrowskiego w II Rzeczpospolitej miała status drogi pierwszej klasy, podczas okupacji niemieckiej
była częścią Reichstraße 114, po II wojnie światowej była drogą o statusie szosy
głównej, w latach 1962-1985 była częścią drogi międzynarodowej E-8, później
drogi krajowej nr 2, a od 2005 r. drogi krajowej nr 92.
(źródła:
Cellier E., Powiat poznański pod względem dziejowym, Poznań 1887; Gąsiorowski
A., Nazwy poznańskich ulic. Przemiany i trwanie: wieki XIV-XX., w: Kronika
Miasta Poznania nr 3-4/1952; Zalewski Z., Nazwy ulic w Poznaniu, Poznań 1926; zbiory map i planów poznania w: Cyfrowe
Repozytorium Lokalne Poznań)
