Cmentarz choleryczny

W Krzyżownikach-Smochowicach aktualnie funkcjonuje jeden cmentarz – powstały w 1934 r. cmentarz parafii p.w. Imienia Maryi przy ul. Lubowskiej (wcześniej krzyżowniccy katolicy chowani byli na cmentarzu w Kiekrzu). Jednak w XIX i XX w. na obszarze dzisiejszego Osiedla istniały jeszcze dwa cmentarze. O jednym z nich, ewangelickim, któremu prawdopodobnie początek dała mogiła pruskich żołnierzy poległych w 1848 r. można przeczytać we wpisie zatytułowanym „Nawiedzona ul. Wichrowa”, drugi to leżący na północno-zachodnim krańcu Krzyżownik-Smochowic, przy ul. Słupskiej, cmentarz tzw. choleryczny, na którym grzebano ofiary kolejnych fal epidemii tej choroby.

  

Fragment mapy z 1894 r.
z naniesionym cmentarzem
(kliknij, aby powiększyć)

Cmentarz ten powstał zapewne około 1831 r., w czasie, gdy w Poznaniu i okolicach panowała pierwsza i największa spośród siedmiu kolejnych epidemia cholery (1831, 1837, 1848, 1852, 1855, 1866 i 1873 r.). Chorobę przyniosły do Wielkopolski wojska rosyjskie ścigające powstańców listopadowych. W związku z szybkim się jej rozprzestrzenianiem Poznań ogłoszono miastem zakażonym i odcięto go, wraz z najbliższą okolicą, w tym Krzyżownikami, od reszty kraju strzeżonym przez wojsko kordonem sanitarnym sięgającym trzech mil, czyli 22,5 km od miasta. Opuszczenie zagrożonego terenu mogło nastąpić jedynie po odbyciu 10-dniowej kwarantanny. Bezprawne przekroczenie kordonu w jedną lub drugą stronę podlegało wysokim karom, do kary śmierci włącznie. Kordon wytyczony wokół Poznania i jego okolic przekraczać było można tylko w określonych miejscach: w Murowanej Goślinie, Zielonce, Pobiedziskach, Kostrzyniu, Środzie, Kórniku, Krośnie, Stęszewie, Kalwach, Ceradzu, Gaju, Pamiątkowie oraz Obornikach.

Plan Poznania z 1949 r.
(kliknij, aby powiększyć)

Cmentarz choleryczny w Krzyżownikach figurował na mapie Poznania jeszcze w 1949 r. Później został splanowany, a na jego miejscu powstała szkółka leśna. Dziś nie pozostał po nim praktycznie żaden ślad poza jedną charakterystyczną starą grubą sosną, która podobno pamięta jeszcze czasy dawnego cmentarza.

Warto byłoby pomyśleć o godnym oznaczeniu tego miejsca, gdzie wciąż leżą doczesne szczątki dawnych mieszkańców Krzyżownik i Kiekrza. Wiele nie trzeba – wystarczy postawić na tym miejscu tzw. karawakę – czteroramienny krzyż choleryczny, który niegdyś miał chronić przed zarazą, a dziś mógłby pełnić rolę upamiętnienia.